Masakra w Wildze – 27 lipca 1944 r.

27 lipca mija 70 rocznica rozstrzelania przez żołnierzy niemieckich dziewięciu niewinnych mieszkańców Wilgi na parę godzin przed wyzwoleniem.  W rzeczywistości Wilga już 22 lipca była wolna. Wyzwolenie było wynikiem akcji „Burza” zarządzonej przez struktury polskiego państwa podziemnego. W jej ramach przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi żołnierze z oddziałów partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich wyzwalały miasta i wsie, a wyznaczeni delegaci      przez rząd londyński przejmowali stanowiska w administracji samorządowej. Działania powyższe miały pokazać „wyzwolicielom”, że Polacy mają swój rząd, wojsko i administrację.

Na terenie Wilgi akcję „Burza” zainicjowali partyzanci z BCh. W niedzielę 22 lipca 1944 r. do Wilgi wkroczył pluton BCh pod dowództwem Franciszka Friedy.  Urzędowanie w gminie Wilga od dotychczasowego wójta Władysława Bawolca ps. „Wicher” członka AK przejął Feliks Baczyński ps. „Wisła” mianowany na to stanowisko przez Delegata Powiatowego.

Dwunastoosobowy oddział partyzancki zakwaterował się w budynku  urzędu gminy,   zawiesił na budynku urzędu gminy i przy kominie flagi narodowe, a przed pomnikiem odzyskania niepodległości wystawił  uzbrojoną wartę z opaskami na ramionach. Niektórzy starsi mieszkańcy Wilgi prosili partyzantów żeby zdjęli flagi z urzędu, obawiając się ostrzału lub zbombardowania Wilgi przez niemieckie samoloty, które często pojawiały się na niebie. Flagi narodowe zdjęto, natomiast wartę przed pomnikiem pozostawiono.

26 lipca pod wieczór od strony Garwolina nadjechał niemiecki żołnierz na motocyklu. Zatrzymał się przy spotkanych na drodze mężczyznach, których  zapytał, czy w Wildze są jacyś uzbrojeni ludzie – bandyci. Mężczyźni odpowiedzieli, że nie ma. Gdy motocyklista zawracał  do Garwolina został ostrzelany przez grupę – drużynę partyzantów, która szła ścieżką wzdłuż łąk księżowskich z centrum Wilgi. Partyzancki ostrzał prowadzony z dużej odległości nie wyrządził krzywdy Niemcowi. Oddane strzały były sygnałem dla Niemców, że w Wildze są partyzanci, a dla mieszkańców że należy się schronić w bezpieczne miejsce. W Wildze pozostali nieliczni mieszkańcy lub powrócili rano gospodarze do obrządku. Nie ostrzelanie zwiadowcy może pozwoliło by uniknąć  dalszej tragedii.

W piątek 27 lipca rano, od strony Garwolina wjechał na rowerze niemiecki żołnierz z opaską sanitariusza i karabinem. Czy był to rzeczywiście sanitariusz, czy może zwiadowca? Dziś trudno to ustalić. Przejechał on przez wieś, nie zatrzymany przez wartę. Gdy partyzanci zorientowali się w sytuacji, pobiegli za Niemcem i zatrzymali go dopiero za mostem na  tzw. „Górach”.  Zatrzymanego Niemca przyprowadzono na posterunek policji granatowej, gdzie go zamknięto. Niemiec powiedział, że jest głodny, na co miejscowe kobiety w odruchu litości zaczęły dla niego gotować jajka. Podobno nie zdążyły, bo zaczęła się strzelanina.

Przed godziną 8 rano do Wilgi z trzech stron wjechały trzy grupy Niemców. Była to prawdopodobnie wzmocniona 1 kompania rowerowa 73 batalionu fizylierów z 73 dywizji piechoty. Pierwszy wjechał na skrzyżowanie samochód osobowy, z którego wyskoczyli Niemcy i zaczęli strzelać z pistoletów maszynowych. Za samochodem osobowym wjechał samochód ciężarowy z żołnierzami. Od strony Osiedla Wilga nadjechały dwie tankietki z żołnierzami, a od Sobień Jezior kompania na rowerach licząca około 80 żołnierzy.

Zaskoczenie było całkowite, a rozwój wypadków tak szybki, że zarówno mieszkańcy jak i partyzanci zaczęli uciekać przez rzekę do pobliskich lasów lub zarośla śródpolne. Przez podwórko Stanisława i Józefa Węgrzynków  uciekało dwóch partyzantów, którzy na podwórku porzucili swoje karabiny i uciekli w pola. Za partyzantami na podwórko wpadli Niemcy, zobaczyli leżące dwa karabiny i dwóch mężczyzn Stanisława Węgrzynka lat 53 i jego bratanka Bolesława Węgrzynka lat 27 pracujących przy obrządku w swoich gospodarstwach. Wyprowadzili ich na ulicę przed posesję i rozstrzelali. Podczas próby ucieczki przez parkan kościelny został postrzelony, a następnie dobity Jan Fic lat 50.

Antoni Kasprzak, który podczas ucieczki przez rzekę został ostrzelany, próbował nawet nurkować ale ostatecznie musiał się poddać. Kasprzaka zaprowadzono do domu Dremlowej, gdzie mieściło się dowództwo. Gdy wyprowadzano Kasprzaka z domu, prawdopodobnie na egzekucję, został pchnięty w plecy lufą karabinu przez niemieckiego żołnierza. Odwrócił się i uderzył Niemca, który upadł. Gdy Niemiec się podniósł chciał Kasprzaka zastrzelić lecz nie pozwolił na to oficer niemiecki, który był świadkiem zajścia. Został zaprowadzony obok nasypu drogi na most gdzie kazano mu kopać dół. Uznał że kopie dla siebie grób, w rzeczywistości kopał działobitnie pod stanowisko działa przeciwlotniczego.

Na „Górach” Niemcy zatrzymali pięciu mężczyzn, których przyprowadzono do obory przy organistówce, gdzie ich zamordowano strzałami w głowę. Byli to: mierniczy Kazimierz Gruszczyński lat 60, prowadzący wówczas w Wildze pracę nad scaleniem gruntów, brukarz Jan Piętka lat 57, gospodarze mieszkający na „Górach”  Józef Woźniak lat 69, Józef Kowalczyk lat 65, syn Onufrego, Józef Kowalczyk lat 71, syn Karola, Aleksander Wackowski lat 60. Partyzanci ( w tym Majewski z Szymanowic)  rzucili swoje karabiny przy kościele. Proboszcz ks. Szczepański został wyprowadzony z plebanii przez dwóch Niemców, którzy założyli jemu czarną opaskę na oczy i prowadzili przez plac cmentarny do organistówki gdzie miał zostać również zastrzelony. Pani Władysława Fic, która znalazła ciała pomordowanych mężczyzn w oborze i widząc prowadzonego księdza uczepiła się ręki księdza i prosiła z płaczem żeby nie zabijali księdza bo kto będzie chował zastrzelonych? Niemcy po chwili puścili wolno księdza, który uciekł w stronę stawów majątku.

Niemcy przygotowywali się do obrony. Ustawiono armatę przeciwlotniczą (w miejscu gdzie kopał Kasprzak) mającą bronić przejścia przez nowy betonowy most oraz do pacyfikacji wsi o czym świadczą dalsze fakty. W celu rozeznania sytuacji wysłano patrol na motocyklu z koszem w kierunku Skurczy.

Dzień wcześniej wieczorem 26 lipca do Skurczy dotarli pierwsi żołnierze radzieccy, był to zwiad na koniach. Zapytali mieszkańców: „zdies germniec” i po odpowiedzi, że w Wildze, zawrócili  do lasu. Na drugi dzień rano nadjechały dwa czołgi z desantem na pancerzach z radzieckiej 2 armii pancernej. Zatrzymały się za wydmą koło cmentarza z I wojny światowej, gdzie zostały zamaskowane. Przybyły patrol niemiecki na motocyklu zatrzymał się również w pobliżu cmentarza nie zauważając Rosjan, dwóch Niemców poszło w krzaki za potrzebą, gdzie zostali złapani przez Rosjan, którzy ich obserwowali. Niemiec  widząc Rosjan zatrzymujących jego kolegów, wsiadł na motocykl i zaczął uciekać do Wilgi. Rosjanie zaczęli strzelać z karabinów i dział czołgowych. Oddane strzały były niecelne ale zaalarmowały Niemców w Wildze, którzy zaczęli w panice uciekać pozostawiając uzbrojenie ( armatę przeciwlotniczą), radiostacje i bańki z benzyną przygotowane prawdopodobnie do spalenia Wilgi i zatuszowania zbrodni.

Do opuszczonej przez Niemców wsi wjechali na czołgach Rosjanie, z dwoma złapanymi Niemcami w Skurczy.  Do obory zaczęli przychodzić mieszkańcy Wilgi, rosyjski lejtnant (kapitan) i niemiecki jeniec złapany w Skórczy. Widok leżących w gnoju zamordowanych mężczyzn spowodował reakcję u Rosjanina wyjął pistolet z kabury i dawał obecnym mężczyznom żeby zastrzelili Niemca,  lecz żaden z nich się nie odważył. Jedna wersja mówi, że Lejtnant wziął stojące widły i przebił nimi Niemca. Druga wersja mówi, że jeńca niemieckiego przywiązano liną do czołgu i pociągnięto po bruku do Celejowa, gdzie nieżywego pozostawiono.

Komendant placówki AK Wilga por. Karol Pieczykolan ps.„Sławosz” otrzymał wiadomość, że wycofujący się Niemcy palą i mordują cywilów. W związku z tym zarządził mobilizację podległych mu żołnierzy w lesie koło Woli Celejowskiej i wydanie im broni z magazynu znajdującego się u Antoniego Jankowskiego – „Jaskółki”. Uciekających żołnierzy niemieckich ostrzelali partyzanci ze stanowisk na wydmach koło dzisiejszej stacji paliw w Celejowie. Po ostrzale skrzyżowania dróg  Ostrybór – Mariańskie Porzecze, a Wilga – Sobienie znaleziono jednego zabitego Niemca.

Jedna grupa Niemców na samochodach uciekała na Sobienie, a druga na rowerach i dwie tankietki uciekała w kierunku Wisły. Grupa ta dotarła do Tatarczyska, podpaliła tankietki i próbowała przeprawić  się przez Wisłę, na czym się dało (były to przeważnie wierzeje i drzwi z gospodarstwa Pawła Sabały), ponieważ łódki był uszkodzone lub zatopione, a czasu było mało. Niemcy pozostawiali na brzegu lub topili w Wiśle broń i rowery, które były balastem przy tak prowizorycznych środkach przeprawowych.  Przybyli partyzanci (grupa Friedy) z wału wiślanego rozpoczęli ostrzał przeprawiających się Niemców. Jak podaje uczestnik Tadeusz Budyta, grupa Niemców liczyła około 30 żołnierzy z tego 20 utonęło, a walka trwała trzy godziny.

Wydarzenia z 27 lipca 1944 r. upamiętnia pomnik ufundowany przez społeczeństwo gminy Wilga, a odsłonięty 22 lipca 1974 r. w pobliżu byłej organistówki oraz tablica w przedsionku kościoła z 8 nazwiskami pomordowanych.

 

 

Dodaj komentarz