Historia powstania Osiedla Klimatycznego „Wilga nad Wisłą”

Powstanie Osiedla i pierwsza dekada

W 2009 r. minęła 80 rocznica powstania Osiedla Klimatycznego „Wilga nad Wisłą” zwanego obecnie Osiedlem Turystyczno-Wypoczynkowym. Osiedle powstało na gruntach należących do majątku Wilga będącego wówczas własnością hrabiów Marii Ludwiki i Stanisława Kostki Rostworowskich. Młodzi małżonkowie nabyli majątek Wilga 4 czerwca 1927 r. od Jana Ewangelisty Stanisława Czerkiewicza za kwotę 60000 dolarów, który był ich posagiem od rodziców. Stanisława stał się właścicielem ¾ majątku, którego wsparł finansowo ojciec Antoni Jan Rostworowski z Milejowa, a właścicielem majątku w ¼ została Maria Ludwika, której udzielił pomocy finansowe ojciec hr. Zygmunt Broel-Plater z Białaczewa.

 

Majątek Wilga liczył 2800 mórg i 220 prętów (tj. ponad 5000 ha) z tego około 2500 mórg stanowiły „lasy”. Zakup majątku szybko okazał się nietrafioną inwestycją, ponieważ znaczna część lasów była przetrzebiona, pozostały jedynie jałowce i sosna samosiejka. Pozostałą część majątku stanowiły zaniedbane i zdewastowane; stawy rybne, budynki gospodarcze i grunty rolne na żyznym Powiślu wymagające nakładów finansowych i pracy. Dochodziło do tego zadłużenie majątku w Towarzystwie Kredytowo Ziemskim na 94861 zł. i 4530 $. Rodzina i znajomi radzili sprzedać majątek jak najszybciej, nawet ze stratą. Lecz młodzi małżonkowie postanowili pracować, zbudowali czworaki dla służby folwarcznej, przeprowadzili remont budynków gospodarczych, odnowili stawy. Ich trud zaczął stopniowo przynosić efekty, na Powiślu uzyskiwano bardzo dobre zbiory, zarybiono stawy. Na część gruntów byłych folwarków Polewicz i Amelin, Rostworowski uzyskał zgodę parcelacji, lecz okoliczni chłopi znając jałowość ziemi, mimo atrakcyjnej ceny nie kupili żadnej morgi. Majątek nadal pozostawał zadłużony i miał być licytowany w 1930 r.

Rozwiązanie trudnej sytuacji finansowej Rostworowski widział w parcelacji części majątku na działki letniskowe. Pomysł swój wzorował na pobliskim Otwocku, który powstał na przełomie XIX i XX wieku i szybko stał się miejscowością letniskowo – uzdrowiskową dla mieszkańców Warszawy. Zauważył wspólne cechy dla obu miejscowości jak położenie na tej samej wysokości nad poziomem morza oraz lasy sosnowe porastające piaszczyste wydmy tworzące taki sam mikroklimat. Zaletą Otwocka wówczas była dobra komunikacja kolejowa z Warszawą. Dla Wilgi komunikacja ze stolicą stanowiła problem, ponieważ najbliższa stacja kolejowa była w Woli Rębkowskiej lub Rudzie Talubskiej oddalone o 12-15km., a dojazd do nich odbywał się piaszczystymi drogami. Drogi bitej do Warszawy wówczas nie było, a do Garwolina droga była w trakcie budowy przez Starostwo Powiatowe w Garwolinie przy wsparciu finansowym Rostworowskiego. Pozostawała jeszcze droga wodna Wisłą, którą wówczas pływały parostatki Polskiej Żeglugi Rzecznej „Vistula” linii puławskiej i sandomierskiej przewożące pasażerów i towary. Za jedną z głównych atrakcji wilżańskich terenów w odróżnieniu od Otwocka uznał ich położenie nad rzekami Wisłą i Wilgą z możliwością uprawiania sportów wodnych.

Pomysł parcelacji majątku na działki letniskowe zaakceptował i obiecał pomoc fachową teść hr. Zygmunt Broel-Plater będący członkiem zarządu Towarzystwa Eksploatacji Terenów w Warszawie S.A. Realizacji projektu podjął się plenipotent Jan Karwowski. Warunkiem było uzyskanie pozwoleń u władz na parcelację i wyrąb drzew pod przyszłe ulice.

Projekt tworzenia Osiedla Klimatycznego podzielono na dwa etapy. W pierwszym etapie realizacji projektu przeznaczono powierzchnię 1800 mórg w południowo-wschodniej części majątku. Opracowanie planów tej części osiedla powierzono znanemu włoskiemu architektowi Andrzejowi Boni, pracownikowi Towarzystwa Eksploatacji Terenów w Warszawie. Na terenie tym zaprojektował 2532 działek, z których większość stanowiły parcele pół morgowe, czyli działki o powierzchni 2560 m2.

Na terenie osiedla zaprojektowano dom zdrojowy, hotel, park osiedlowy, ogrody dla zabaw dzieci, hale targowe, boiska sportowe, korty tenisowe oraz kanał wewnętrzny łączący rzeki Wilga i Wisła z przystaniami dla kajaków i łódek. Przy jego ujściu nad Wisłą znajdował się port żeglugi rzecznej z przystanią dla żaglówek i restauracją dla podróżnych oraz przyszła elektrownia wodna zasilająca prądem Osiedlę i Wilgę. Na wysokim brzegu rzeki Wisły zaprojektowano park z zakładem kąpielowym. Układ komunikacyjny stanowiły drogi, ronda oraz mosty na kanale.

Wstępny projekt gotowy był w końcu kwietnia 1929 r. i wraz z innymi pismami stanowił załącznik wniosku do Wojewody Lubelskiego na uzyskanie zgody. Wilga jak i cały powiat mimo położenia blisko Warszawy należał wówczas do województwa lubelskiego. Pozytywną zgodę na utworzenie pod nazwą „Wilga nad Wisłą. Osiedle Klimatyczno – Wypoczynkowe” wydał Wojewoda Lubelski Antoni Remiszewski.

Projekt Osiedla Wypoczynkowego zamieszczony w Kurierze Warszawskim[1]

Reklamę i sprzedaż działek powierzono Towarzystwu Eksploatacji Terenów Sp. Akcyjna, które zamieściło 2 czerwca 1929 r. w Kurierze Warszawskim zawiadomienie o sprzedaży od dnia 6 czerwca parceli budowlanych w lasach nad brzegiem Wisły koło Czerska, przy ujściu Pilicy i Wilgi. Plany Osiedla można było oglądać w biurze Towarzystwa od godziny 9 do 15. Każdy z zainteresowanych mógł wybrać dla siebie wymarzoną działkę pół – morgową i zapłacić za nią jedynie 500 zł. (100$) czyli po 0,06gr. za łokieć z możliwością rozłożenia na raty; pierwsza rata wynosiła 100zł., a pozostałe zostały rozłożone na 30 rat po 13zł. W informacji czytamy, że „dla instytucji społecznych, Kasy Chorych i innych, mających zamiar budowania domów wypoczynkowych, względnie sanatoriów, specjalne warunki ulgowe”. W zawiadomieniu ukazała się informacja o dogodnych warunkach położenia „gdyż posiada bezpośrednią komunikację parostatkami, stanowiącą przyjemną i tanią wycieczkę” [2]. Informacja zawierała koszt rejsu Warszawa – Wilga, który wynosił 2zł. bez podanego czasu, który wynosił 5 i ½ godziny, w odróżnieniu od alternatywnej komunikacji autobusowej Warszawa – Mniszew 1 ½ godziny, a następnie łodzią motorową w 15min.

Odpowiednia reklama w stołecznej prasie oraz atrakcyjność formy zakupu spowodowała, że chętnych nabywców w dniu sprzedaży było tak dużo, że doszło do bijatyki, a tłum zablokował ulicę Mazowiecką gdzie mieściło się biuro sprzedaży. Policja musiała interweniować i zamknąć część ulicy. W trzecim dniu zakończono sprzedaż ostatnich 400 działek, jakie były wystawione do sprzedaży w pierwszym etapie z 1850. W biurze zawierano akty przyrzeczenia sprzedaży (umowę przedwstępną) pomiędzy sprzedającymi Stanisławem i Marią małżonkami hr. Rostworowskimi, a nowym nabywcą. Akt zawierał numer i powierzchnię działki (parceli budowlanej) wraz z rosnącym krzakami i drzewami o średnicy poniżej 12cm. na wysokości pierśnicy. Za rosnące drzewa na działce powyżej tej średnicy nabywca płacił po cenie ustalonej przez Nadleśnictwo Państwowe, przed sporządzeniem aktu notarialnego lecz nie później niż 32 miesiące od sporządzenia umowy przedwstępnej. Umowa zawierała cenę sprzedaży, wpłaconej kwoty zadatku 1/3 ceny działki oraz pozostałą część, która rozłożona na trzydzieści rat wpłacanych co miesiąc na rachunek właściciela dóbr Wilga w P.K.O. W przypadku nie wpłacenia kwoty rozłożonej na raty, zaliczka przepadała na rzecz sprzedającego bez prawa roszczenia jakiegokolwiek odszkodowania. Przekazanie działki mogło nastąpić po wpłacie należności lub osobnego zezwolenia w przypadku budowy. Urzędowy akt kupna – sprzedaży mógł być zawarty w ciągu trzech miesięcy po całkowitej spłacie należności za działkę i drzewo. W treści umowy zawarto dwa paragrafy § 7 i § 8. o interesującym zapisie. Cytuje je w całości. § 7 ma brzmienie „Oznaczone na planie parcelacyjnym drogi pozostają własnością nabywcy za proporcjonalną opłatą za przestrzeń z ustanowieniem na nich prawa przechodu i przejazdu na korzyść działek z tem, że utrzymanie ich obciążać będzie właściciela na przestrzeni przyległej do działki do szerokości połowy drogi”. Drogi na Osiedlu oprócz Traktu Słonecznego i ul. Lipowej do dziś nie posiadają uregulowanych stanów prawnych są jedynie we władaniu Gminy Wilga, która nimi zarządza. Natomiast § 8 zawiera następujący tekst „Celem zachowania estetycznego i zdrowotnego charakteru osiedla „Wilga” n/Wisłą sprzedawca zastrzega sobie, zaś nabywca poddaje się następującym ograniczeniom prawa rozporządzenia, użytkowania i korzystania z nabytej działki, które przy urzędowym akcie wniesione będą do działu III wykazu hipotecznego:

a)Nabywca nie ma prawa wycinania drzewostanu więcej ponad tą przestrzeń jaka jest wymagana dla pobudowania domu,

b) Utrzymanie w należytej kulturze drzewostanu,

c)Wznoszone przez nabywców wszelkie budowle muszą być utrzymane w charakterze willi podmiejskich wielkości nie mniej 3-ch pokojów z kuchnią i ubikacjami. Nabyta działka nie może być w ciągu lat dziesięciu dzielona na części bez zgody na piśmie Towarzystwa Przyjaciół „Wilga”.’’[3] Opłaty stemplowe, notarialne a także za wykonanie planu działki w dwóch egzemplarzach nabywca płacił 50zł. przy podpisaniu umowy przedwstępnej. Umowy sporządzone w dwóch egzemplarzach podpisywał nabywca i sprzedawca hr. Rostworowski lub upoważnieni przez niego Jan Karwowski bądź Józef Wójcicki.

Nowi właściciele wkrótce zapragnęli ujrzeć swoje parcele nie wiedząc o kłopotach komunikacyjnych z Wilgą. Pierwsza wycieczka wyruszyła 16 czerwca statkiem pasażerskim „Warneńczyk” o godz.7, około 800 osób po 10 godzinnej podróży statkiem (przy niskim stanie wody) dotarło do prowizorycznej przystani nad Wisłą. Czekał na nich hr. Rostworowski, który przywiał nowych sąsiadów i przeprosił za nie wygody podróży. Następnie wyznaczeni przewodnicy odpowiednio ubrani w czapki i posiadający opaski na ramionach z numerami działek odprowadzały grupy przybyłych na ich parcele. Gdy odpłynęli zadowoleni letnicy, okazało się, że zaprószyli ogień, który zaczął się rozprzestrzeniać. Na pomoc przybyły straże ogniowe z Wilgi i kolonistów niemieckich z Holendrów oraz mieszkańcy okolicznych wsi, do rana ogień został ugaszony.

Od 29 czerwca uruchomiono stałe niedzielne kursy wycieczkowe parostatkiem Warszawa – Wilga n/Wisłą.

Powodzenie sprzedaży działek na terenie Osiedla przyczyniło się do stworzenia dodatkowych planów jego rozbudowy. Realizację projektu powierzono architektowi Tadeuszowi Nowakowskiemu, który jeszcze w 1929 r. na powierzchni 450 morgów zaprojektował dodatkową część Osiedla nazwanego Wilga n/Wisłą2. Obszar ten przylega do poprzednio zaprojektowanego i znajduje się w części północno – zachodniej obecnego osiedla. Projekt ten obejmował głównie pół – morgowe parcele budowlane, place zabaw i drogi komunikacyjne. Połączenie obu projektów objęło obszar 1000ha i 5659m² gruntów, które zostały wydzielone z majątku Wilga i wpisany w kancelarii Sądu Okręgowego w Siedlcach 31 stycznia 1930 r. jako „Wilga nad Wisłą. Osiedle Klimatyczno – Wypoczynkowe”.

Właścicielami działek letniskowy w większości zostali mieszkańcy Warszawy, byli to wojskowi, lekarze, kupcy, pracownicy urzędów.

Przedwojenny drzeworyt prof. Bronisława Józefa Tomeckiego, przedstawiający domek letniskowy, tarczę herbową –  Wilga n/Wisłą i monogram profesora.

 

Większe ilości działek kupiły stowarzyszenia, np. Zrzeszenie Pracowników Umysłowych ,,Współpraca”, Związek Aktorów i Kompozytorów Scenicznych „Zaiks”, Stowarzyszenie byłych wychowanków Gimnazjum przy kościele Św. Katarzyny w Petersburgu. Rostworowscy przekazali nieodpłatnie działki dla Związku Harcerstwa Polskiego, Ligi Inwalidów Wojennych Wojska Polskiego im. gen. Józefa Sowińskiego, Koła Rodziców przy Państwowym Gimnazjum im. Hetmana Zamoyskiego w Lublinie, parafii rzymskokatolickiej w Wildze.

Plany geodezyjne działek sporządził mierniczy Stefan Hausbrandt, które zarejestrowane zostały przez Urząd Ziemski Okręgowy w Lublinie 12 grudnia 1932 r. Z początkiem grudnia 1932 r. upływał termin spłaty ostatniej raty i przystępowano do zawierania aktu notarialnego, który sporządzano w Wydziale Hipotecznym w Siedlcach lub przed rejentem Karolem Hettlingerem w Warszawie w gmachu Hipoteki. Koszty opłat notarialnych ponosił nabywca.

Nowi właściciele działek zaczęli stawiać domy letniskowe, które były drewniane lub murowane z cegły kupowanej z pobliskiej cegielni po przystępnej cenie. Utworzony Zarząd Osiedla stopniowo zaczął realizować założenia projektu, rozpoczęto budowę letniska campingowego dla tzw. camperów. Wybudowano 30 dwupokojowych domków drewnianych, dwie wille z sześcioma pokojami i kuchnią, wymurowano kasyno z jedną obszerną salę, wspartą na kolumnach, szeregiem mniejszych pokoi i dwoma tarasami na dachu.

Widok kasyna, lata trzydzieste XX w.

W kasynie znajdował się sklep, fryzjer, pomoc lekarska, oraz wydawano ciepłe posiłki. Kasyno głównie miało służyć za miejsce gdzie będzie się skupiać życie towarzyskie (czytelnia czasopism, gry towarzyskie, dancingi). Uruchomiono połączenie łodzią motorową pomiędzy przystaniami na Osiedlu a Mniszewem, który posiadał połączenie autobusowe z Warszawą. Rozpoczęto kopanie kanału od strony rzeki Wilgi prace ziemne w formie szarwarku wykonywali gospodarze z Wilgi, którzy mieli ziemię na „Powiślu”. Otrzymali oni obietnicę od właściciela majątku, że ich pola po wykonaniu tego kanału nie będą zalewane przez rzekę Wilgę. Przy ujściu kanału do Wisły zaprojektowano budowę elektrowni wodnej, która miał zasilać w energie elektryczną Osiedlę i Wilgę.

W związku z tym, że Stanisław Kostka Rostworowski w 1931 r. został właścicielem majątku rodzinnego w Milejowie na Lubelszczyźnie. W 1932 r. zamienił pozostałą część zadłużonego majątku Wilga na pół domu w Warszawie ze Zdzisławem i Wandą Zabiełłami. Pozostałą swoją część na Osiedlu 140 działek sprzedał w 1938 r. swojemu bratankowi Janowi Marii Józefowi Rostworowskiemu. W związku ze sprzedażą majątku w Wildze, Rostworowski zlikwidował w połowie 1934 r. Zarząd Osiedla, a jego obowiązki przejął Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Osiedla Wilga n/Wisłą. Siedziba Towarzystwa mieściła się w Warszawie w Al. Jerozolimskich 34 m.5 i czynna była codziennie w godzinach od 1530 do 1730. W komunikacie nr 5 Zarząd Towarzystwa informował o wykonanych inwestycjach w 1934 r. i planach na przyszłość. Informowano o zbudowaniu 10km. drogi bitej od Garwolina do Osiedla, a na wiosnę następnego roku zaplanowano dalszą budowę drogi przez teren Osiedla. Pieniądze na budowę pochodziły ze środków Towarzystwa. Od marca 1934 r. zaczęła funkcjonować stacja meteorologiczna, zbudowana ze środków Towarzystwa i wyposażona przez Państwowy Instytut Meteorologiczny. Zadaniem stacji będzie prowadzenie szczegółowych obserwacji i badań potwierdzających walory klimatyczne Osiedla. Od lipca 1934 r. zaczęła działać Ochrona Leśna podlegająca pod Zarząd Towarzystwa. Walne Zgromadzenie Towarzystwa uchwałą z dnia 26 maja 1934 r. uchwaliło składkę w wysokości 1zł. na straż leśną. Zarząd Towarzystwa informował, że powstała inicjatywa zawiązania Spółdzielni z udziałem członkowskim w kwocie 300 – 400zł., jej celem ma być budowa domu wypoczynkowego czynnego cały rok i wyposażenie go w „nowoczesne urządzenia zdrowotne oraz rozrywkowe”, Zarząd poinformował o zapewnionej pożyczce z banku na ten cel. W punkcie 5 komunikatu informowano „Zarząd Towarzystwa pragnąc wykorzystać wyjątkowe klimatyczne warunki Osiedla, zachęcony ze strony fachowych sił lekarskich, przystąpił do odpowiednich studiów i opracowania planu sfinansowania na terenie Osiedla „Domu Zdrowia” o charakterze sanatorium klimatycznego. Sfinansowanie opierać się będzie na zasadach zbiorowej ofiarnej akcji”.

Na dużej działce zakupionej przez Zrzeszenie Pracowników Umysłowych ,,Współpraca” powstało wiele domów wypoczynkowych dla pracowników w tym duży murowany budynek służący pracownikom jak opisane wcześniej kasyno. Na terenie tego ośrodka przebywało od 70 do 80 osób, nie licząc osób przebywających w innych domach w okresie letnim. Mieli oni do kościoła parafialnego 4 ½ kilometra drogi. Zarząd Zrzeszenia ,,Współpraca” 26 lipca 1937 r. zwrócił się pismem do biskupa siedleckiego o wyrażenie zgody na postawienie kapliczki na swoim gruncie według załączonego planu oraz zgodę starosty w Garwolinie. Pozwolenia takie otrzymano, a po jej wybudowaniu, 15 sierpnia tego roku dziekan garwoliński ją poświęcił. Dekret erekcyjny został wydany przez ks. biskupa w dniu 27 sierpnia 1938 r. Dekretem Naszym erygujemy od daty dzisiejszej kaplicę publiczną /oratorium publicum/ w Wildze pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. (…) w powyższej kaplicy może być stale bez wyjątku odprawiana Msza Św. oraz wszystkie funkcje święte”. Do wybuchu II wojny światowej msze św. zostały odprawione kilkanaście razy w okresie letnim. W latach trzydziestych wybudowano murowaną kapliczkę przydrożną w pobliżu ul. Lipowej i Traktu Słonecznego.

Podczas kampanii wrześniowej i okupacji Osiedle nie poniosło strat materialnych. W niektórych domkach letniskowych zamieszkiwali ich właściciele. Przy byłym kasynie Niemcy utworzyli obóz pracy dla żydów. Osiedle zostało wyzwolone 27 lipca 1944 r. przez żołnierzy radzieckich. Wkrótce Osiedle i okoliczne tereny stały się miejscem koncentracji wojsk radzieckich, a wkrótce I Armii Wojska Polskiego. Na obszarze osiedla kopano transzeje, stanowiska dla artylerii, schrony i transzeje dla żołnierzy. Na terenie ośrodka „Współpraca” zorganizowano radziecki szpital polowy. Ciała żołnierzy poległych lub rannych grzebano w zbiorowej mogile w pobliżu ośrodka „Współpraca” lub innych pojedynczych mogiłach na terenie Osiedla. Działania wojenne spowodowały w znacznym stopniu zniszczenie istniejącego drzewostanu i ziemi oraz istniejących budynków. Okres okupacji opisano szerzej w zakładkach Historia – Osiedle Wilga – obóz pracy i Historia – II Wojna Światowa.

Okres PRL-u

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego – nowa władza przybyła za wojskiem radzieckim – zaczęła wydawać dekrety nierzadko wręcz z naruszeniem prawa. Jednym z nich był dekret z dnia 12 grudnia 1944r. „o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa”. Na podstawie tego dekretu Skarb Państwa przejął działki z prawem zabudowy nieprzekraczające wymienionej wielkości w dekrecie, a należące do wielu osób, którzy posiadali akty własności. Innym z dekretów, który był wykorzystany do przejęcia działek na rzecz Skarbu Państwa był dekret z 8 marca 1946 r. „o majątkach opuszczonych i poniemieckich”.

Do realizacji zapisów w dekretach Gminna Rada Narodowa na posiedzeniu w dniu 17 września 1949r. powołała uchwałą nr 10 Gminny Komitet Osiedla – Wilga, wymieniany najczęściej jako Gminny Komitet Ochrony Osiedla. Zadaniem GKOO było gospodarowanie mieniem samorządowo – państwowym. Przedstawianie za pośrednictwem Przewodniczącego (zwanego Gospodarzem) różnych spraw i wniosków na posiedzenia Prezydium GRN lub sesje GRN dotyczących spraw Osiedla. Jednym z pierwszych wniosków w końcu roku była sprawa przejęcia domu mieszkalnego murowano-drewnianego na Osiedlu Wilga o 4-ch pokojach i kuchni, jako mienie opuszczone wymagające remontu otworów i pokrycia dachu, stojący bez żadnego użytku. Zarząd Gminy Wilga postanowił go przejąć z przeznaczeniem na Ośrodek Zdrowia, czy też Dzieciniec lub inny użytek publiczny. Inna ze spraw przedstawiona prze gospodarza GKO na posiedzeniach było „ustalenie terminu zgłaszania swych pretensji do działek budowlanych na Klimatycznym Osiedlu Wilga przez wszystkich działkowiczów”. Po zapoznaniu się i dyskusji GRN podjęła uchwałę Nr 22 o treści: „Wzywa się wszystkich właścicieli działek zamieszkałych na terenie Rzeczpospolitej Polski, oraz za granicami Państwa Polskiego do zgłaszania swych praw do opuszczonych działek leśnych, budowlanych w projektowanym przed dniem 1 września 1939 r. budową Kuracyjnego Osiedla – Wilga gmina Wilga pow. Garwolińskiego w terminie do dnia 1 kwietnia 1950 roku, gdyż mienie to potraktowane zostanie jako mienie opuszczone”. Dalej w uchwale czytamy: „Jednocześnie Gminna Rada Narodowa zwraca się do miarodajnych Władz, by nieujawnione do tego terminu działki przeszły na własność Gminnego Związku Samorządowego gminy Wilga gdyż znajdujące się działki nie są dotychczas opodatkowane, znajdujący się drzewostan w działkach leśnych chroniony przed zniszczeniem, a działki nie zalesione poddane zalesieniu. Jednocześnie znajdujące się budynki mieszkalne i gospodarcze na niektórych działkach odpowiednio wykorzystać na cele dobra publicznego”.

Według rejestru podatkowego za 1945 r. opodatkowany obszar na Osiedlu wynosił 243,25h. Na sesji GRN postanowiono „wystąpić do Banku Rolnego w Garwolinie o zaciągnięcie pożyczki w wysokości 60000zł. na uruchomienie Gminnej Cegielni polowej celem rozbudowania Osiedla Wilga zniszczonego działaniami wojennymi, oraz zaopatrzenia mieszkańców” . W tym czasie na terenie Osiedla zatrudniono dwóch gajowych do pilnowania lasów i sadzenia nowego.

Gmina Żydowska w Warszawie przesłała pismo do GKOO, które zostało przedstawione na posiedzeniu GRN w dniu 25 czerwca 1950 r. Czytamy w nim: „Gmina Żydowska w  Warszawie mająca budynek pod nazwą „kasyno”, położone w Osiedlu Wilga, odda go dla celów społecznych Osiedla Wilga pod warunkiem, by na terenie Osiedla wystawić pomnik – pamiętnik w imieniu Gminy Żydowskiej według uznania i projektu Gm. Żydowskiej, by Gminna Rada Narodowa wyraziła tylko zgodę na powyższy projekt. GRN po wysłuchaniu tej sprawy postanawia wystąpić do Gminy Żydowskiej m ST. Warszawy o nadesłanie projektu i kosztorysu budowy pomnika, a wówczas G.R.N. poweźmie odpowiednią uchwałę”. Na terenie Osiedla nie istnieje żaden pomnik czy tablica upamiętniająca cierpienie i śmierć Żydów w obozie pracy.

W 1950r. Centrala Obrotu Księgarskiego „Dom Książki” w Warszawie wydzierżawiła budynek po byłym kasynie na ośrodek kolonijny dla dzieci tejże Centrali. Po wojnie w 1956r. jako pierwszy powstał ośrodek wypoczynkowy Krajowego Związku Spółdzielni Transportowo – Motoryzacyjnych, na terenie i w budynkach dawnej „Współpracy”.

Pocztówka ośrodka K.Z.S.T., datownik 24-05-1956r.

Na terenie wokół przedwojennego Zarządu Osiedla i kasyna utworzono ośrodek Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Do roku 1956 w kasynie mieszkali mieszkańcy ze zniszczonej wsi Skurcza.

Poniżej zdjęcia zniszczonego budynku kasyna z pierwszych lat pięćdziesiątych

W 1959r. powstał ośrodek Politechniki Warszawskiej, który wybudowany został od podstaw. Dla polepszenia komunikacji z Warszawą GRN już w końcu 1947r. postulowała „w celu poprawienia stanu gospodarczego mieszkańców niezbędna jest sprawa przeprowadzenia wąskotorowej kolejki Karczew, Sobienie Jeziory, Wilga ewentualnie drogi bitej o twardej nawierzchni.” Projekt kolejki wracał jeszcze pod obrady jeszcze w latach 50-tych.

W porządku sesji z dnia 28 kwietnia 1955 roku Gromadzkiej Rady Narodowej w Wildze znalazł się punkt dotyczący przebiegu przyszłej drogi z Wilgi do Maciejowic. Sprawę referował sekretarz Prezydium Leszek Leon, który powiedział, „że doszło do wiadomości tutejszego Prezydium, że w związku z projektowaną budową drogi bitej Piotrowice – Dęblin przez teren gruntów gromady Wilga, trasa ta jak stwierdzono ma przebiegać od wsi Wilga w kierunku wsi Tarnów nie przez teren Osiedla Wilga, które posiada możliwości rozwojowe i nie przez znajdującą się trasę drogi w Osiedlu Wilga, lecz prowizoryczną drogą od wsi Wilga do wsi Skurcza, która była w czasie działań wojennych 1944 roku zbudowana przez tereny poszczególnych działek właścicieli Osiedla Wilga. W związku z czem Komitet Ochrony Osiedla Wilga, na posiedzeniu swym odbytym w dniu 20 marca r.b. postanowił zwrócić się do Gromadzkiej R.N. o zainteresowanie się tą sprawą … , aby trasa projektowanej drogi przebiegała przez środek terenu Osiedla Wilga, które posiadają szerokość do 20 metrów, a to w przyszłości stworzy lepsze warunki rozwoju całego terenu Osiedla Wilga”. Gromadzka Rada Narodowa na sesji podjęła w tej sprawie stosowną uchwałę nr. V/18, w której czytamy: w celu stworzenia lepszych warunków rozwojowych danego terenu postanawia: Wystąpić z wnioskiem do Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego przy Prez. Pow. R.N. w Garwolinie oraz innych czynników Komunikacji drogowej, aby zaprojektowana i wytyczona trasa tej drogi na odcinku Wilga – Skurcza nie przebiegała przez prowizoryczną drogę i poprzez działki Osiedla Wilga, lecz przez środek Osiedla Wilga. … Uchwała ta oparta jest na programie wyborczym Gromadzkiego Komitetu Frontu Narodowego, z dnia 30. XI. 1954 roku opracowanym przy wyborach do Gromadzkich Rad Narodowych, a następnie uchwalonym i przyjętym przez I–szą sesję Gromadzkiej rady Narodowej … budowa trasy … wiąże się ściśle z rozwojem uzdrowiskowego terenu Osiedla Wilga. Uchwałą tą są zainteresowani wszyscy ujawnieni właściciele działek, których ponad 500 rekrutuje się z mieszkańców m.st. Warszawy, a którzy w swych wypowiedziach i listach wskazują na brak komunikacji …” w uchwalę podano, że ogólna liczba właścicieli działek wynosi 803, z tych osób na dzień 1 styczeń 1955 roku ujawniło się 492 osoby. Obszar Osiedla wynosi 1276ha.

Wybudowanie i oddanie drogi betonowej w 1960r. z Warszawy do Wilgi i później asfaltowej z Wilgi do Maciejowic oraz uruchomienie komunikacji autobusowej pozwoliło na rozwój gminy i Osiedla. W tym czasie stopniowo tworzono bazę wypoczynkowo – rekreacyjną, która przebiegała w dwu kierunkach, jeden to zbiorowy wypoczynek w ośrodkach, a drugi indywidualny na prywatnych działkach. Pierwszy rozpoczęty w 1959r. miał swoje największe apogeum w latach 70-tych. Na terenie Osiedla w 1976r. istniało 20 ośrodków wypoczynkowych, a na działkach prywatnych było 339 domków letniskowych, 10 domów mieszkalnych (mieszkańcy stali) i jedna zagroda.

Sprzedaż działek osobom fizycznym ze Skarbu Państwa na Osiedlu Wilga w latach 60-tych prowadził Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Powiatowej Rady Narodowej w Garwolinie. Podstawą prawną była Uchwała Prezydium PRN w Garwolinie o sprzedaży działki konkretnej osobie. Warunki kupna były dość korzystne, ponieważ nabywca płacił przy zawarciu aktu 40% ceny działki na konto Wydziału Budżetowo – Gospodarczego, pozostała należność rozłożona była na 10 rat płatnych w ciągu 5 lat. Typowa działka 0,25ha wówczas kosztowała 4238zł. (40%) i 6354zł. (na raty). Znaczny wzrost zapotrzebowania na działki rekreacyjne nastąpił w latach 70-tych. Nowymi nabywcami zostawali przeważnie urzędnicy państwowi i partyjni różnych szczebli, aktorzy, przedstawiciele ówczesnych mediów.

Żeby zaspokoić wzrastające potrzeby nowych chętnych wydana została Uchwała Rady Ministrów z dnia 10 czerwca 1976r. w sprawie zagospodarowania terenów wypoczynkowo turystycznych Osiedla Wilga. Uchwała ta jak i załączony plan obowiązywał do 1993r. ze zmianą w 1982r., kiedy to dopuszczono do zabudowy nieznaczną część działek na zasadzie odstępstwa od planu (gdyż pojawili się nowi chętni na działki). Wybór kierunku wypoczynku zbiorowego czy indywidualnego uzależniony był w dużym stopniu od preferencji, jakie panowały w danym okresie rządów w Polsce, a także zamożności obywateli. Polityka państwa w latach sześćdziesiątych ograniczała własność prywatną, preferowała natomiast własność państwową i spółdzielcą. Każdy zakład państwowy czy spółdzielczy miał aspirację posiadania własnego ośrodka wypoczynkowego dla swoich pracowników. Bliskość Wilgi od Warszawy, dobre połączenie drogowe, łatwość nabycia działek ze skarbu państwa a przede wszystkim specyficzny mikroklimat lasów sosnowych sprzyjał powstawaniu nowych ośrodków wypoczynkowych. Nowo powstające ośrodki lokowano w południowo zachodniej części Osiedla przy powstałej drodze asfaltowej. Większość z nich stanowiła własność warszawskich zakładów pracy i spółdzielni. Większość z nich posiadało własne stołówki z zapleczem kuchennym i domki letniskowe. Swoją działalność prowadziły cały rok lub w sezonie letnim, który trwał od maja do października. Najwięcej wczasowiczów przebywało w okresie wakacji, z nich największą liczbę stanowiły dzieci na koloniach. Wilga w tym czasie stała się znaną miejscowością wypoczynkową w Warszawie i w kraju, Osiedle zaczęto nazywać Płucami Warszawy.

Atrakcyjność Osiedla i chęć posiadania działki w Wildze sprzyjała dzieleniu przez okolicznych właścicieli prywatnych lasów na działki rekreacyjne dla chętnych, którzy nie mogli kupić działek na Osiedlu. Podział nowych terenów rekreacyjnych często odbywał się kosztem układu komunikacyjnego co jest obecnie uciążliwe dla wczasowiczów i obsługi. Powstały, więc działki rekreacyjne na terenach lasów należących do mieszkańców wsi Skurcza, Żabieniec Stary i Nowy, Tarnów, Wilga, Cyganówka, Malinówka, Celejów, Trzcianka. Głównym i nieoficjalnym środkiem płatniczym był wówczas dolar amerykański, który stanowiący wartość około 1m² gruntu. Rozwinęła się także forma wypoczynku zwana obecnie agroturystyką. Do okolicznych wsi przyjeżdżali mieszkańcy Warszawy zwani letnikami. W ten sposób w okresie wakacyjnym liczba przebywających wczasowiczów w ośrodkach i prywatnych działkach ciągle wzrastała. Większość ośrodków wypoczynkowych posiadało własne kawiarnie, które były dostępne dla ogółu lub tylko dla wczasowiczów danego ośrodka.

Do obsługi i wykonywania różnych usług powołany został zarządzeniem Wojewody Siedleckiego z dnia 31 sierpnia 1976r. Zarząd Ośrodka Wypoczynkowo – Turystycznego w miejscowości Wilga. Jako jednostka budżetowa podlegał pod wojewodę siedleckiego. Posiadał własny jednopiętrowy biurowiec z mieszkaniami dla pracowników, a także bazę gospodarczą wyposażoną w niezbędny sprzęt i narzędzia służące do obsługi Osiedla. Pracownicy bazy wykonywali usługi budowlane, prowadzili pielęgnację i wycinkę drzew, a nawet produkowali na bazie pustaki żużlowe. W pierwszych latach istnienia Zarządu na bazie były konie, służące do patrolowania a zimą wykorzystywane do kuligów. Dekada lat 70-tych to okres, w którym duży wpływ na otoczenie Osiedla miał ówczesny Prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz. Był on przed wojną nauczycielem i dyrektorem szkół w Miętnem, Pilawie, Borowiu, jako oficer I Armii WP uczestniczył w przeprawie na przyczółek magnuszewski. Z jego inicjatywy powstał ośrodek wypoczynkowy Rady Ministrów w pobliskiej Rudzie Tarnowskiej nad rzeką Promnik.

Dla dogodniejszego i bezpieczniejszego dojazdu z Warszawy do ośrodka „Promnik” wybudowano w latach 70 – tych obwodnicę Karczewa, Sobienich Jezior, Wilgi i Osiedla Wilga. Dla upamiętnienia działań I Armii Wojska Polskiego podczas przeprawy jej oddziałów przez Wisłę odsłonięto 15 września 1974r. pomnik z tablicą na skarpie wiślanej pod Tarnowem, a 17 września 1978r. nowy pomnik sapera wraz ze skansenem i częściowo odtworzonym mostem na skarpie wiślanej Osiedla. Na skansenie zgromadzono sprzęt używany wówczas podczas przeprawy, działa i armaty przeciwlotnicze osłaniające przeprawę, wykonano rowy strzeleckie i ziemianki.

W 1981r. władze kościelne rozpoczęły starania o zwrot kaplicy na Osiedlu, która była w obrębie ośrodka Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy. Efektem był jej remont i przekazanie w sierpniu 1983r. na rzecz parafii. Kaplica na Osiedlu otrzymała nowe wezwanie Błogosławionego Rafała Kalinowskiego i służy wiernym od czerwca do października.

Dekada lat 80 – tych, kiedy to następowały wystąpienia i strajki robotników domagających się zmian, co spowodowało wprowadzenie stanu wojennego przyczyniło się do stagnacji. W okresie tym na Osiedlu nie powstał już żaden nowy ośrodek wypoczynkowy mimo wydzielonego terenu na tego typu działalność. Rozwijało się natomiast dalej budownictwo domków letniskowych. Jesienią i zimą wyposażenie domków stawało się łupem włamywaczy. Najwięcej włamań było w latach 80-tych i 90-tych. Kres tym włamaniom położyły firmy ochrony mienia, które wprowadziły stały monitoring i patrole.

Pod koniec lat osiemdziesiątych na terenie Osiedla jeszcze działały następujące ośrodki wypoczynkowe: W1992 r. na terenie Osiedla znajdowały się 24 ośrodki wypoczynkowe (w tym 4 całoroczne) z 2247 miejscami noclegowymi, z tego 289 w ośrodkach całorocznych. Działek zabudowanych było 885, a liczbę użytkowników tych działek na podstawie obserwacji oszacowano maksymalnie na 3600 osób.

Plan Osiedla z zaznaczonymi cyframi rzymskimi ośrodkami wypoczynkowymi. Ich wykaz zamieszczam poniżej.

  1. Stanica Związku Harcerstwa Polskiego.
  2. Ośrodek Szkolno – Wypoczynkowy „Wilga – Laswoda” Sp. Z o.o.

III. Ośrodek Wypoczynkowy Fabryki Dźwigów Osobowych „Translift” w Warszawie.

Pocztówki lata siedemdziesiąte. Jadalnia, domki rekreacyjne.

MSW. Domki letniskowe.

MSW. Widok na basen i dwa bloki.

MSW. Widok na basen, dawne kasyno i jadalnię.

  1. Ośrodek Wypoczynkowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
  2. Ośrodek Wypoczynkowy „Socjal” spółdzielni usług Turystycznych i Socjalnych w Warszawie.
  3. Ośrodek Rehabilitacyjno – Wypoczynkowy Spółdzielni Inwalidów „Świt” w Warszawie.

VII. Ośrodek Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej.

Pocztówki lata siedemdziesiąte.

VIII. Ośrodek Wypoczynkowy Stołecznego Zakładu Energetycznego SA w Warszawie.

  1. Ośrodek Wypoczynkowy Zakładu Przemysłu Odzieżowego „Cora” SA w Garwolinie.
  2. Ośrodek Wypoczynkowy Warszawskiej Huty Szkła w Ożarowie Mazowieckim.
  3. Ośrodek Wypoczynkowy „Karol” Cechu Energetyków m. st. Warszawy.

XII. Ośrodek Wypoczynkowy Zakładu usług Telekomunikacyjnych „Telmont” SA w Warszawie.

XIII. Ośrodek Rehabilitacyjno – Wypoczynkowy Spółdzielni Inwalidów Przemysłu Cukierniczego „Walter” w Warszawie.

XIV. Ośrodek Wypoczynkowy Technikum Mechanicznego w Pruszkowie.

  1. Ośrodek Fundacji Literatury i Domów Pracy Twórczej.

XVI. Ośrodek Socjoterapeutyczny „Wspólny Dom” w Wildze.

XVII. Ośrodek Wypoczynkowy Zakładów Przemysłu Piekarniczego w Warszawie.

XVIII. Ośrodek Wypoczynkowy „Papirus” Warszawskich Zakładów Papierniczych SA w Konstancinie – Jeziornej.

XIX. Ośrodek Wypoczynkowy „Meramat” Warszawskich Zakładów Urządzeń Informatyki.

  1. Ośrodek Wypoczynkowy Zakładów Wklęsłodrukowych w Warszawie.

XXI. Ośrodek Wypoczynkowy Zakładów Elektrotechniki Motoryzacyjnej „Zelmot” w Warszawie.

XXII. Ośrodek Wypoczynkowy „Wisła” Wielickiej Spółdzielni Mleczarskiej w Warszawie.

XXIII. Ośrodek Wypoczynkowy Naukowo – Produkcyjnego Centrum Półprzewodników „Cemi”.

Okres III Rzeczpospolitej Polskiej

Po transformacji państwa, działania rządu i właścicieli ośrodków wypoczynkowych doprowadziły na przełomie XX i XXI w. do stopniowego upadku ośrodków lub przekształceń własnościowych. Ośrodki dzielono i sprzedawano pracownikom, osobom prywatnym, przekształcano w spółki, przekazywano na rzecz Skarbu Państwa lub mienie komunalne Gminy Wilga. W wyniku powyższych działań przestało istnieć 20 ośrodków wypoczynkowych. Po przywróceniu samorządu lokalnego gminy uzyskały osobowość prawną w wyniku, czego mogły stać się właścicielami nieruchomości.

Gmina Wilga przejęła Zarząd Osiedla wraz z całym majątkiem, a po jego likwidacji na jego bazie utworzyła gospodarstwo pomocnicze wykonujące pracę na terenie gminy w tym i na Osiedlu. Przy Radzie Gminy Wilga powołana została Komisja do spraw komunalizacji mienia. Komisja występowała z wnioskami do Wojewody Siedleckiego jako przedstawiciela Skarbu Państwa o komunalizację niezabudowanych działek na terenie Osiedla Turystyczno-Wypoczynkowego. W wyniku tych działań Gmina Wilga stała się prawnym właścicielem ponad stu działek, w większość bez prawa zabudowy. Niektóre działki niezabudowane należące do osób prywatnych nabyte przed wojną posiadały taki sam status.

Żeby zmienić ten stan Rada Gminy Wilga podjęła decyzję o opracowaniu nowego planu zagospodarowania, który zwiększyłby ilość działek z prawem zabudowy. Plan zagospodarowania Osiedla wykonało biuro projektowe w Siedlcach, który po uzgodnieniach został przyjęty 28 stycznia 1993r. uchwałą Rady Gminy w Wildze Nr XXVIII/113/93. Opisywał on istniejący stan środowiska naturalnego i infrastrukturę na terenie Osiedla, oraz przedstawiał nowe rozwiązania i zalecenia w szczególności dbałość o środowisko naturalne. Teren Osiedla został podzielony na cztery strefy: wypoczynku zbiorowego, wypoczynku indywidualnego, leśną i infrastrukturę.

Dla stref wypoczynku zbiorowego, które zostały przeinwestowane często niezgodnie z dotychczasowym planem zagospodarowania z 1976r. (nowy plan legalizował je warunkowo) zalecał przebywanie 20 osób na jednym hektarze terenu ośrodka, zaniechania budowy nowych ośrodków ze względu na obciążenie środowiska. Plan uznawał korzystniejszy kierunek zagospodarowania Osiedla w formie wypoczynku indywidualnego, w którym ma następować dbałość o otoczenie przez niewielki stopień zabudowy działki. Za minimalną wielkość działki uznano powierzchnię 24 arów, zaś maksymalną powierzchnię zabudowy działki przyjęto 4% jej powierzchni. Projektanci zalecili budowę etapową sieci wodociągowej uzbrojonej w hydranty przeciwpożarowe i zdroje uliczne, budowę częściowej kanalizacji sanitarnej podłączonej pod przyszłą oczyszczalnie w Wildze, zaś pozostałe działki posiadałyby szczelne szamba.

Zaleconą sieć wodociągową wykonano w połowie pierwszej dekady XXI w. na Trakcie Słonecznym, ul. Lipowej. Podłączono do wodociągu istniejące ośrodki i działki osób prywatnych znajdujące się w pobliżu wodociągu.

Decyzją starosty garwolińskiego z dnia 31.08.2004r. nastąpiło zmodernizowanie ewidencji gruntów OTW. W dotychczasowej ewidencji od 1960r. grunty wykazywane były jako Bp-LsVI, czyli działki budowlano – leśne. Po wykonaniu operatu przez Przedsiębiorstwo geodezyjne „LEVEL”, część gruntów pod budynkami i urządzeniami towarzyszącymi (komunikacja wewnętrzna, urządzenia techniczne, place zabaw i wypoczynku, urządzenia sportowe, miejsca postojowe pojazdów), oznaczono jako Bi – inne tereny zabudowane. Pozostałe tereny oznaczono jako Ls – lasy i grunty leśne. Mimo, że na utworzonym Osiedlu wszystkie działki były budowlane, teren posiada infrastrukturę (drogi, linię energetyczne i telefoniczne, wodociąg) i nigdy nie prowadzono produkcji leśnej. Wprowadzona powyższa decyzja spowodowała utratę w budżecie Gminy znacznej kwoty od podatku gruntowego. Przyczyniając się do zmniejszenia inwestycji w gminie w tym i na Osiedlu.

Gmina posiada w zasobach mienia tereny na Osiedlu pod inwestycję jak i działki, które sprzedaje w formie przetargu ustnego. Wartość działki wycenia biegły rzeczoznawca na podstawie jej położenia, drzewostanu, dostępności do energii. Obecnie na terenie Gminy Wilga znajduję się około 1550 działek rekreacyjnych z tego ponad 1100 na Osiedlu. Po byłym przedwojennym ośrodku „Współpraca”, będącym w posiadaniu BIG Banku, powstał Park rekreacyjno-biznesowy „Las Woda” z hotelem, restauracją, SPA, basenem otwartym i krytym, szczycący się czterema gwiazdkami.

W ośrodku wypoczynkowym po byłym MSW utworzono tajny ośrodek Służb Kontrwywiadu Wojskowego, po jego ujawnieniu w mediach, ośrodek od 30 grudnia 2011r. przejął Skarb Państwa. Przedstawiciel Skarbu Państwa – Starosta garwoliński przeznaczył ośrodek do sprzedaży. Ośrodek zlokalizowany na ponad 6,7 ha. działce z dwoma blokami, stołówką, basenem wyceniony został na 3100000zł. Sprzedany został dopiero w czwartym przetargu za 2650000zł. Mieczysławowi Tadeuszowi Domachowskiemu.

Pomysł hr. Stanisława Kostki Rostworowskiego i jego żony Marii Ludwiki stworzenia Osiedla Wypoczynkowego Wilga nad Wisłą oraz jego zaprojektowanie przez architektów Andrzeja Boniego i Tadeusza Nowakowskiego stał się wyjątkowym w skali kraju.

Zamysł upamiętnienia tych osób pojawiał się od lat w dyskusjach autora z prof. Markiem Drozdowskim. Konkretne działania nastąpiły od 2013 r. dzięki zaangażowaniu Aleksandra Rowińskiego i Stanisława Jana Rostworowskiego. Postanowiono upamiętnić twórców Osiedla Wypoczynkowego Wilga nad Wisłą obeliskiem. Fundatorami pomnika była rodzina Rostworowskich z Kanady, Fundacja Ostoja nad Wisłą i samorząd Gminy Wilga.

Odsłonięcie pomnika nastąpiło 2 maja 2014 r. podczas zjazdu rodowego Rostworowskich i osób pieczętujących się herbem „Nałęcz”. Odsłonięcia dokonała wnuczka Stanisława Kostki Marika Geneviève.

 Wnuczka Stanisława Kostki Rostworowskiego Marika Geneviève i wójt gminy Szymon Woźniak

Autor Zbigniew Węgrzynek – Przewodniczący Rady Gminy i Joanna Pogórska – Prezes Fundacji Ostoja nad Wisłą.

Przedstawiciele rodzin pieczętujących się herbem „Nałęcz”oraz mieszkańcy osiedla i gminy.

Artykuł powstał w 2009 r. na 80 rocznicę powstania osiedla. Obecny uzupełniony o zdjęcia i materiały ze zbiorów własnych.

 

 

Dodaj komentarz