Ruch Ludowy i Bataliony Chłopskie w rejonie Wilgi podczas okupacji niemieckiej.

Po zakończeniu działań militarnych w kampanii wrześniowej, ludowcy przystąpili do tworzenia podziemnych struktur politycznych Stronnictwa Ludowego. Już w listopadzie 1939 r. w Garwolinie powstała powiatowa trójka polityczna  Stronnictwa Ludowego  „Roch”, wcześniej niż trójka wojewódzka. Tworzyli ją działacze Stronnictwa Ludowego i Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w składzie: przewodniczący trójki Bronisław Warowny dotychczasowy prezes powiatowy SL i ZMW RP „Wici”, członkowie trójki Władysław Popiołek i Stanisław Parzyszek. Po zamordowaniu przez niemieckich żandarmów Parzyszka w listopadzie 1942 r.  członkiem trójki został Jan Kaczmarczyk.

Gdy 3 sierpnia 1943 r. Kaczmarczyk został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego, na jego miejsce został powołany Feliks Baczyński z Kępy Celejowskiej w gminie Wilga (zdjęcie obok).

W marcu 1943 r. przewodniczący trójki politycznej Warowny został delegatem rządu londyńskiego na powiat garwoliński, jego funkcję objął Władysław Rozum z Wysoczyna w gminie Sobienie Jeziory. W tym składzie trójka polityczna SL „Roch” na powiat garwoliński pozostała bez zmian do końca okupacji.

Trójki polityczne powoływano również na niższym szczeblu –w gminach. W gminie Wilga gminną trójkę polityczną zorganizowano w lecie 1940 r. w następującym składzie:  przewodniczący Feliks Baczyński „Wisła” z Kępy Celejowskiej, a członkami trójki Piotr Gozdalik ps. ”Badyl” z Kępy Celejowskiej, Jan Soszka ps. „Burza” z Wicia oraz Jan Strachota ps. „Wierzbowski”  z Wicia Starego . Wszyscy wymienieni byli działaczami Ruchu Ludowego. Zorganizowano również osiem gromadzkich trójek politycznych z istniejących wówczas trzynastu wsi w gminie. Poważną przeszkodą w organizowaniu podziemia politycznego na terenie gminy była obecność kolonistów niemieckich.

Gdy ludowcy tworzyli podziemne struktury ruchu ludowego, powstała podziemna organizacja militarna Służba Zwycięstwu Polski przemianowana wkrótce na Związek Walki Zbrojnej. Organizacja ta była podporządkowana rządowi na uchodźctwie. Wielu ludowców i wiciarzy wychodziło z założenia, że na terytorium okupowanego kraju powinna istnieć tylko jedna organizacja zbrojna, być apolityczna i podporządkowana polskiemu rządowi na uchodźctwie. Młodzież wiciowa pragnąc walczyć z okupantem wstępowała do ZWZ, którego komendantem obwodu Garwolin został por. Zygmunt Żebracki ps. „Żeliwa”. W krótce do różnych szczebli Stronnictwa w tym do Centralnego Kierownictwa zaczęły napływać informacje z kraju, że  ZWZ oprócz działalności wojskowej rozpowszechnia propagandę polityczną wrogą idei Ruchu Ludowego.  W związku z tym, że w Komendzie Głównej ZWZ i Politycznym Komitecie Porozumiewawczym większość osób była związana z sanacją oraz tworzenie przez inne stronnictwa polityczne własnych organizacji zbrojnych Narodowej Organizacji Wojskowej (narodowcy) i Gwardii Ludowej (komuniści), spowodował zmianę stanowiska Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego. Na wniosek Józefa Niećki we wrześniu 1940 r. postanowiono utworzyć  własną organizację zbrojną Ruchu Ludowego pod nazwą Straż Chłopska o kryptonimie „Chłostra”.  Wiosną 1941 r. Straż Chłopską przemianowano na „Bataliony Chłopskie”

Na terenie powiatu garwolińskiego Straż Chłopską powołano bardzo szybko, bo już we wrześniu 1940 r. Powołano Komendę Obwodu Straży Chłopskiej i komendy rejonowe (gminne) oraz placówki w gromadach (wsiach) W skład komendy obwodu wchodzili: komendant – Bronisław Warowny ps. „Walenty Dębień” (do marca 1943 r.), zastępca komendanta – Antoni Rusznica ps. „Jędrek Jagodzki” (do chwili aresztowania we wrześniu 1942 r.), członek – Władysław Kalbarczyk „Światowid” (od marca do lipca 1943 r. komendant obwodu), Władysław Bąbik ps. „Zgrzebny” (od lipca 1943 r. do końca okupacji komendant obwodu), Marian Turek „Szymon”, Tadeusz Ilczuk ps. „Wilkowski” (do maja 1942 r.), Jan Rękawek „Wierzba” (od listopada do 1941 do końca okupacji),Henryk Zając ps. „Brzoza” , Stefan Wanecki ps. „Kruk” (od lutego 1944 r. odpowiedzialny za scalanie z AK).

Obwód podzielono na trzy podobwody: północno zachodni, środkowy i południowy. W skład podobwodu  północno zachodniego wchodziły rejony (gminy): Osieck, Sobienie Jeziory, Warszawice i Wilga. Dowódcą tego podobwodu został Józef Kwiatkowski, ps. „Lis” .

Rejon Wilga został podzielony na  14 placówek. Dowódcami placówek w rejonie byli: 1. Celejów, 2. Cyganówka – Jan Sabała, 3. Goźlin, 4. Kępa Celejowska – Arkadiusz Baczyński, 5. Wilga Łąki, 6. Nieciecz – Szymon Budyta, 7. Ostrybór, 8. Podole Nowe – Franciszek Frieda, 9. Podole Stare, 10. Trzcianka – Franciszek Pluta, 11. Wicie – Wacław Piesiewicz, 12. Wilga – Bronisław Kołtun, 13. Wola Celejowska, 14. Zakrzew -?

Na jesieni 1940 r. z inicjatywy Wacława Rybarczyka syna Walentego mieszkańca Wicia Starego na terenie rejonu Wilga zorganizowano oddział „Chłostry”. Oddział początkowo liczył 40 ludzi, mimo że nazwany był kompanią nie był podzielony na  plutony czy drużyny. Pierwszym jej komendantem z rejonu Wilgi został Wacław Rybarczyk i przyjął pseudonim „Opora”, a zastępcą  Wacław Piesiewicz ps. „Burza” z Wicia. Członkami komendy oddziału byli: Gerard Gontarz ps. „Stróż” z Kępy Celejowskiej, Arkadiusz Baczyński z Kępy Celejowskiej (wszyscy wiciarze) i Franciszek Frieda ps. „Konik” z Podola Nowego.

Żołnierze BCh byli zorganizowani w oddziały taktyczne dzielące się tak jak w wojsku na drużyny, plutony i kompanie. W skład oddziału wchodzili wszyscy członkowie BCh z wyjątkiem osób wchodzących w skład oddziałów wydzielonych (oddziałów specjalnych OS) utworzonych do walki z okupantem. Członkowie oddziałów taktycznych odbywali szkolenia wojskowe, gromadzili broń i przygotowywali się do powszechnego zbrojnego powstania przeciwko okupantowi. W rejonie Wilga dowódcą kompani taktycznej był Franciszek Frieda podoficer zawodowy, a jego zastępcą również podoficer zawodowy Antoni Kaczmarek. Na ten teren został przesiedlony z innego rejonu Polski.

Początkowo szkolenia wojskowe oddziału z zakresu budowy i obsługi broni prowadził były plutonowy zawodowy (później awansowany do stopnia sierżanta) Franciszek Frieda ps. „Konik”. Frieda prowadził również szkolenia oddziału BCh w gminach Sobienie Jeziory i Warszawice. Później szkolenia prowadzone były przez byłego wachmistrza WP podporucznika Antoniego Kaczmarka.  W szkoleniach pomagał Kaczmarkowi starszy sierżant Marian Bieniek. Szkolenia (nauka o broni) początkowo prowadzono w małych grupach w budynkach gospodarczych zaufanych członków, a zajęcia praktyczne w tym strzelanie prowadzono za wałem wiślanym w miejscu gdzie występowało gęste zadrzewienie. Oprócz szkoleń z zakresu wojskowości prowadzono szkolenia ideowo polityczne, pogadanki na temat bieżącej sytuacji i czytano prasę podziemną. Raz na kwartał organizowano wspólne  szkolenia i zajęcia z wojskowości z innymi oddziałami z podobwodu. Kilkakrotnie na porośniętym brzegu Wisły w pobliżu Wysoczyna odbyły się odprawy dowódców oddziałów BCh z podobwodu z udziałem komendanta obwodu. Dwukrotnie odbyła się koncentracja uzbrojonych oddziałów do przeglądu, w których brało udział około 100 żołnierzy BCh. Przeglądu dokonywał komendant obwodu Władysław Bąbik „Zgrzebny” w towarzystwie zastępcy komendanta Władysława Kalbarczyka „Światowid”. W późniejszym czasie oddział BCh z rejonu Wilga odbywał ćwiczenia bojowe w terenie wspólnie z miejscowym oddziałem Armii Krajowej.

W okresie organizacyjnym oddział posiadał na stanie tylko karabiny pochodzące z kampanii wrześniowej 1939 roku. Później broń pozyskiwano od kolonistów niemieckich. Dwukrotnie zorganizowano wypad na drugi brzeg Wisły do Kępy Skureckiej, gdzie odebrano kolonistom niemieckim broń (karabiny i broń myśliwską), aparaty radiowe i fotograficzne wcześniej zrabowane Polakom. W kwietniu 1943 r. oddział otrzymał z zrzutów jeden ręczny karabin maszynowy „Bren”, 9 Stenów, 6 Visów i kilka coltów oraz amunicję. Na stanie uzbrojenia oddziału były granaty. Broni ciężkiej (ciężkie karabiny maszynowe) oddział nie posiadał.

Do wsparcia Batalionów Chłopskich w lutym 1942 r. powołano podziemną organizacje społeczno – polityczną Ludowy Związek Kobiet podporządkowaną Centralnemu Kierownictwu Ruchu Ludowego. Do zadań LZK należało prowadzenie łączności i kolportażu wydawnictw podziemnych, pomoc rodzinom więzionych i pomordowanych, a przede wszystkim służby sanitarnej. Wydział LZK zajmujący się służbą sanitarną nosił nazwę Zielony Krzyż. W rejonie Wilgi zorganizowano komórkę sanitarną BCh. Należały do niej trzy przeszkolone sanitariuszki: Mieczysława Mazurek z Kępy Celejowskiej, Mieczysława Janaszek z Wicia i Honorata Bugalska z Jaszczyska. sanitariuszki miały do dyspozycji dwie apteczki. Wszystkie członkinie LZK przed wojną należały do ZMW RP „Wici”. Do LZK w rejonie Warszawice należała Maria ps. „Chmura” żona Józefa Kurka, mieszkanka Nowego Podola.

Na początku 1943 r. działacze Ruchu Ludowego uczestniczyli w organizowaniu konspiracyjnej administracji państwowej podległej rządowi  w Londynie. W kwietniu 1943 Delegatem Rządu na powiat garwoliński został Bronisław Warowny, przewodniczący trójki politycznej „Roch” i komendant BCh. Na jesieni tego roku w gminach powiatu garwolińskiego mianowano konspiracyjnych wójtów. W gminie Wilga na wójta został mianowany Feliks Baczyński. W gminach utworzono podziemną organizację – Straż Samorządową. Do jej zadań należało dbanie o porządek i bezpieczeństwo publiczne, zwalczanie przestępstw. Straż podlegała Państwowemu Korpusowi Bezpieczeństwa. Dowódcą Straży Bezpieczeństwa w gminie Wilga był sierżant piechoty Kabulski ps. „Sokora”. Przewidywany stan straży w gminie w 1944 r.  miał wynieść 20 strażników .

Obok Batalionów Chłopskich, Oddziałów Specjalnych, Zielonego Krzyża i Straży Samorządowej rozkazem Komendanta Głównego BCh we wrześniu 1943 r. powołano Ludową Straż Bezpieczeństwa. LSB nie podlegała rozkazowi Naczelnego Wodza o scaleniu z AK, była podległa tylko władzom Ruchu Ludowego. Na rejon Wilga brak danych liczebności LSB ( w innych rejonach obwodu LSB liczyły od 10 do 30 osób). Dowódcą straży na rejon był Szymon Budyta. Do zadań LSB była obrona ludności przed represjami okupanta i bandami rabunkowymi .

Przez rejon Wilgi przebiegał jeden z trzech szlaków łączności pomiędzy Komendą Główną BCh a okręgami i obwodami położonymi na południe od Warszawy. Szlak przebiegający przez gminę Wilga nazywany był lubelskim, prowadził przez Otwock, Karczew, Ostrówiec, Dziecinów, Wysoczyn i Wicie, a następnie do Dąbrowy i Rębkowa. Materiały podziemne – meldunki, rozkazy, instrukcje i prasa podziemna – dostarczane były przez punkty kontaktowe. Punk kontaktowy w Wysoczynie znajdował się u Antoniego Kasprzaka, na Wiciu u Wacława Rybarczyka , a w Dąbrowie u Władysława Popiołka. M. Turek podaje informacja, że materiały z punktu na Wiciu dostarczano również do Rębkowa . Punkt kontaktowy w Rębkowie zlokalizowany był w gospodarstwie na parcelach u Jana Kaczmarczyka.

W ostatnim okresie okupacji bechowcy w rejonie Wilga stanowili siłę jednej kompanii.  P. Sygitowicz podaje jej liczebność na 66 osób, H. Ligocki 70, a  M. Turek na 200 żołnierzy. Według Tadeusza Piesia, z którą się zgadzam, podana liczba 66 osób przez Piotra Sygitowicza dotyczy żołnierzy BCh, w zestawieniu Hieronima Ligockiego 70 osób odnosi się do żołnierzy BCh i członkiń LZK , natomiast Marian Turek podając „stan organizacyjny 200 żołnierzy”  przyjął  zapewne wszystkie osoby w gminie Wilga związane z działalnością niepodległościową Ruchu Ludowego podczas okupacji.

Do działalności sabotażowej skierowanej przeciwko okupantowi, akcjom dywersyjnym skierowanych przeciwko administracji okupanta – urzędy gmin, posterunki żandarmerii, obiekty pracujące na rzecz gospodarki niemieckiej – jajczarnie, zlewnie mleka, mleczarnie, tartaki, Liegenschafty –  utworzono tzw. oddziały specjalne (OS).

Za początek powstania OS należy przyjąć  jesieni 1940 r. kiedy to na „Powiślu” z inicjatywy Wacława Rybarczyka zorganizowany został oddział „Chłostry”. Nie wykluczone, że niezorganizowane zbrojne grupy ludowców – wiciarzy na terenie „Powiśla” istniały wcześniej. Obawa ludowców przed represjami uzbrojonych kolonistów niemieckich, jak we wrześniu 1939 r., ciągle istniała – śmierć Jeziorka i lista aktywistów Ruchu Ludowego do rozstrzelania.

Pierwszym dowódcą Oddziału Specjalnego w rejonie Wilga został Wacław Rybarczyk ps. „Opora”, a po jego śmierci Wacław Piesiewicz ps. „Burza”. Do oddziału specjalnego należało wg. Sygitowicza 15, a Ligockiego 25 żołnierzy.

Pierwsze akcje OS

Na początku 1942 r. OS w sile 6 żołnierzy (m.in. Gerard Gontarz, Arkadiusz Baczyński, Franciszek Soszka, Wacław Piesiewicz, Wacław Rybarczyk) późnym wieczorem zniszczył  urządzenia mleczarskie w Dąbrowie w gminie Łaskarzew, część urządzeń zdemontowano inne potłuczono lub zniszczono granatami. Po akcji OS Niemcy nie zastosowali żadnych represji.

Na wiosnę 1942 r. OS w tym samym składzie zniszczył rejestry gruntów, wykazy podatków i kontyngentów w urzędzie gminy Wilga . Akcję na urząd gminy powtórzono 5 czerwca 1943 r. niszcząc wykazy podatków i kontyngentów oraz zniszczył portrety Hitlera i Hansa Franka.

Latem 1942 r. OS również w tym składzie zarekwirował materiały włókiennicze i skórzane ze sklepu niemieckiego w Łaskarzewie, które rozdano na Powiślu wśród wysiedlonych z pomorza i poznańskiego.

W końcu roku 1942  OS w liczbie 10 żołnierzy pod dowództwem „Opory” zorganizował  wyprawę przeciwko kolonistom niemieckim zamieszkałych w Kępie Skóreckiej na drugim brzegu Wisły. Wypady na kolonistów i aktywistów Volksdeutschów  przeprowadzono dwukrotnie. W wyniku tych akcji zdobyto sporą ilość broni (karabiny i broń myśliwską), aparaty fotograficzne i radiowe.

18 czerwca 1943 r. bechowcy zniszczyli punkt skupu jaj w Goźlinie.  K. Przybysz podaje informacje, że w sierpniu 1943 r. bechowcy razem z AK i GL dokonali licznych akcji na polskie majątki ziemskie będące pod nadzorem niemieckim (Liegenschafty) min. w Wildze. Informacja o współdziałaniu BCh i GL nie dotyczy rejonu Wilgi, ponieważ oddziały GL na naszym terenie nie  istniały. Współpraca mogła istnieć tylko z AK.

W lipcu 1943 r. komenda obwodu wydała rozkaz rozbrojenia posterunku żandarmerii w Sobieniach Jeziorach. Do tej akcji wyznaczono oddziały specjalne z Wilgi,  Łaskarzewa, Sobień Jezior i Warszewic. 25 lipca 1943 r. oddział z Wilgi  w liczbie 20 bechowców pod dowództwem Franciszka Friedy i oddział z Łaskarzewa pod dowództwem Jana Wichowskiego „Orła” zgrupowały się pod Sobienkami  przed akcją na posterunek żandarmerii. Komenda obwodu podjęła decyzję o odwołaniu  akcji, ponieważ wywiadowcy donieśli o przybyciu na posterunek znacznej liczby żandarmów z Garwolina i okolicznych posterunków. Oddziały musiały powrócić do swoich rejonów. Oddziały z Wilgi i Łaskarzewa po dojściu do Wilgi natknęły się na żandarmów, którzy wystawili posterunki z RKM skierowanymi na cmentarz – droga na Celejów. Po latach tak relacjonuje zdarzenie Sygitowiczowi jeden z uczestników „Jechaliśmy 15 wozami. Gdy pierwsza furmanka mijała cmentarz żandarmeria otworzyła ogień. Była godzina druga w nocy . Bechowcy rozsypali się z wozów w tyralierę po obu stronach szosy. W Wildze było około 30 żandarmów, którzy zjechali się tu celem dokonania łapanki w Wildze i w okolicy. Ściągnęli podwody w liczbie 20 wozów, które czekały w Wildze. W wyniku walki – żandarmi wycofali się i zablokowali na posterunku. Jeden żandarm został zabity . Marian Turek podaje, że zginęło dwóch Niemców. BCh nie miało żadnych strat. Na furmankach podwodowych BCh rozjechali się do domów (nasze furmanki rozjechały się podczas walki). Żandarmi zrezygnowali z urządzenia łapanki”.   Inną wersję prawdopodobnie tej akcji opisuje … oddział AK z Garwolina pod dowództwem kpt. Benickiego i pluton „Granita” z Łaskarzewa, przeprowadziły akcję na młockarnie w majątku  w Sobieniach Szlacheckich. Akcja ta była przeprowadzona w nocy z 1 na 2 sierpnia 1943 r.  Bataliony Chłopskie, nie wiedząc o akcji AK na młocarnie, następnej nocy z 2 na 3 sierpnia podjęły akcję o podobnym zamiarze. W tym czasie wzmocnili ochronę majątku i zwiększyli swoje siły w okolicach Sobień Jezior. Oddziały nie dotarły do majątku i wycofały się. Doszło bowiem tej nocy do walki w Wildze pomiędzy nimi, a siłami niemieckimi. Nie znam niestety bliższych szczegółów tej akcji, w której brał udział mój kolega, żołnierz  Batalionów Chłopskich – Ryszard Żelechowski[1].

W nocy z 14 na 15 września 1943 r. bechowcy z rejonu Wilga odebrali zrzut  na zrzutowisku „Spodek”. Według Z. Gnata-Wieteski było to na wyrębie lasu położonego w rejonie wsi Huta Anglia – Natolin – Kościeliska – Stara Huta. Inne źródła podają pola położone w pobliżu wsi Mariańskie Porzecze. Zrzut z Anglii odebrał oddział BCh pod dowództwem  Wacława Rybarczyka z rejonu Wilgi wspólnie z oddziałem AK .

14 września o godzinie 17.56  z Anglii wyleciało 11 samolotów Halifaxów. Operacja lotnicza nosiła kryptonim „Neon”, a lot na zrzutowisko „Spodek” nosił nazwę „Neon 7”. Dowódcą Halifaxa o nr bocznym 362  był  kpt. naw. Antoni Freyer.  Przewożono trzech skoczków: ppor. Kazimierza Fuhrmana, ps. „Zaczep”, ppor. Romana Wiszniowskiego, jako Roman Wisznia ps. „Harcerz” i ppor. Franciszka Mariana Żaaka, ps. „Mamka” „Hiacynt” (31 maja 1944 r. został aresztowany przez Gestapo we Lwowie na ul. Paulinów 30 podczas pracy na radiostacji. Rozstrzelany przez Niemców prawdopodobnie 20 lipca 1944 r.)  Zrzut nastąpił o północy 15 września, oprócz skoczków zrzucono 6 zasobników, 1 paczkę 252 000 dolarów i 100 000 marek oraz pas z pieniędzmi  dla Delegata Rządu. O godzinie 6.35 samolot powrócił do bazy.

Drugi zrzut nastąpił w nocy z 21 na 22 kwietnia 1944 r. na zrzutowisko pod kryptonimem „Kubek” – na pola koło Ostregoboru. Zrzut przejął 40 osobowy oddział BCh z rejonu Wilga pod dowództwem Wacława Rybarczyka ps. „Opora” wspólnie z miejscowym oddziałem  AK. Z przejętej z zrzutu broni dla AK, bechowcy otrzymali jeden ręczny karabin maszynowy „Bren”, 9 Stenów, 6 Visów i colty. Podczas powrotu oddziału BCh z akcji przejęcia zrzutu, natknął się w Wildze na 10 – 12 żandarmów. Doszło do wymiany ognia, jeden z żandarmów zginął a pozostali zamknęli się na posterunku policji granatowej.

20 kwietnia 1944 r. żandarmi z Sobień Jezior „wskutek denuncjacji ze strony prawicowych ugrupowań partyzanckich /NSZ i AK/  oskarżając ich o działalność partyzancką” aresztowali czterech aktywnych działaczy  ruchu Ludowego: Władysława Rozuma – przewodniczącego powiatowego „Rocha”, jego brata Stanisława i Józefa Lempkowskiego (męża Heleny, siostry Rozumów, późniejszego posła, mieszkańca gminy Wilga) i Antoniego Rękawka. Rękawka żandarmi zwolnili, a pozostałych trzech aresztowanych miano wywieźć 23 kwietnia z aresztu w Sobieniach Jeziorach do Warszawy.  Akcję odbicia więźniów podjęto na skutek osobistych działań wiciarki Heleny Lempkowskiej i przyjaciela rodziny Rozumów Józefa Kurka. Akcję przeprowadzono w nocy z 22 na 23 kwietnia. Wzięło w niej udział około sześćdziesięciu bechowców z rejonów: Sobienie Jeziory, Osieck, Warszawice i Wilga w sile sześciu żołnierzy pod dowództwem Wacława Piesiewicza oraz Oddział Specjalny z Ostrówca gminy Karczew. Akcją dowodzili:  komendant BCh w Sobieniach – Józef Rozum ps. „Chmura” i komendant w Warszawicach –  Józef Kurek ps. „Porywany” (po wojnie mieszkaniec Podola). Grupa pięcioosobowa z Ostrówca otworzyła areszt gminny z którego uwolniono aresztowanych i zakonspirowano.  Do walki nie doszło ponieważ żandarmi zamknęli się na plebanii w siedzibie żandarmerii.

Powiatowa Trójka Polityczna „Roch” i Komenda Obwodu BCh wspólnie podjęła decyzję o zorganizowaniu Święta Ludowego. Na miejsce obchodów wybrano polanę Suchy Bór koło Stasina w gminie Stężyca. W nocy z 27/28 maja 1944 r. na miejsce zbiórki dotarło 1000 żołnierzy BCh, członkiń LZK i działaczy ludowych. W powiatowym Święcie Ludowym brał udział OS z rejonu Wilgi. Podczas powrotu do domu jeden z żołnierzy (z wysiedlonych) postrzelił się z pistoletu w nogę. Pomocy rannemu udzielił Marian Turek i Janina Turkówna – Gniadek, którzy odwieźli go do szpitala w Garwolinie. Z powodu strzaskania kości goleniowej przez pocisk doktor Soszka musiał amputować mu nogę.

W lipcu 1944 r. OS liczący 12 żołnierzy pod dowództwem Wacława Piesiewicza wywiózł na około 50 wozach konnych towary z magazynów Spółdzielni Rolniczo Handlowej znajdujących się na stacji kolejowej w Woli Rębkowskiej. W większości były to nawozy sztuczne, które zgromadzono w remizie strażackiej i częściowo u rolników, a następnie rozsprzedano za gotówkę. Była to jedna z trzech takich akcji bechowców mających uchronić towary przed wywiezieniem ich przez Niemców. Akcje przeprowadzano w porozumieniu ze spółdzielcami.

„Dnia 22. VII. 1944 r.  Komenda Rejonu BCh w Wildze otrzymała rozkaz objęcia władzy administracyjnej  w gminie Wilga. O godzinie 14 były wójt Władysław  Bawolec przekazał urząd gminny Feliksowi Baczyńskiemu. Mniej więcej po 36 godzinach urzędowania przez Wilgę przejeżdżał zwiadowca niemiecki, który został zatrzymany i rozbrojony. Następnie nadjechała szpica – dwóch żołnierzy na motorze i dwie tankietki. Zostali oni ostrzelani przez posterunek BCh i wycofali się w kierunku Garwolina. Za dwie godziny nadjechali Niemcy z dwóch stron od Garwolina i Sobień Jezior. Otoczyli wieś zabijając 9 osób (zakładników). Stało się to wskutek błędnego dysponowania siłami oddziałów BCh, który został wezwany do ochrony magazynów w Garwolinie. Posterunku w Wildze nie miał kto bronić. Na dodatek ta nierozsądna brawura strzelania w pojedynkę do żołnierzy niemieckich. Cały oddział niemiecki, który dokonał krwawej egzekucji na bezbronnej ludności Wilgi wycofując się na lewy brzeg Wisły został zaatakowany na wale wiślanym przez 12 osobowy oddział BCh pod komendą kol. Friedę Franciszka. Była noc z 23/24 lipca. Przez 3 godziny żołnierze BCh zaskakiwali Niemcom drogę ostrzeliwujące ich na wale z broni ręcznej i maszynowej. Niemcy dopadli do zagrody Sabały Pawła, zabrali wrota i drzwi usiłując przeprawić się przez Wisłę. Tankietki i wszystkie dokumenty jednostki spalili, a następnie starali się przepłynąć Wisłę na skombinowanych promach. W pewnym momencie wpadli do wody i mało który zdołał się uratować przepływając na lewy brzeg. Własnych straty nie było”. P. Sigitowicz od maja 1960 r. rozpoczął zbierać materiały o działalności BCh w poszczególnych rejonach obwodu garwolińskiego. Podana informacja zawiera wiele błędów i nieścisłości (podkreślenia), przede wszystkim daty. Więcej informacji znajduje się w zakładce historia – wyzwolenie Wilgi.

Oprócz działalności bojowej, bechowcy prowadzili akcje wymierzone przeciwko bandom rabunkowym, bimbrownikom i osobom gorliwie współpracującym z okupantami oraz kobietom utrzymującymi zażyłe stosunki z Niemcami za co groziła kara obcięcia włosów.

Wiosną 1942 r. bechowcy z OS wymierzyli karę chłosty sekretarzowi urzędu gminy w Wildze Stanisławowi Krzemińskiemu (należał do AK, ps. „Swojak”) za „gorliwe wysługiwanie się Niemcom”. Taką samą karę wymierzono agronomowi z Wilgi Stanisławowi Majkowskiemu. Kolejna akcja na urząd gminy miała miejsce 6 lipca 1943 r. Bechowcy spalili akta w urzędzie i zniszczyli wiszące na ścianie portrety Hitlera i Franka. Ponownie otrzymał karę chłosty w 1943 r. za współpracę z Niemcami. Akcję wymierzenia kary 30 kijów wykonał OS w liczbie 6 żołnierzy z Sobień Jezior. Taką samą karę wymierzono mleczarzowi Jeziernickiemu z Mariańskiego Porzecza za wysługiwanie się Niemcom i krzywdzenie chłopów.

Wiosnę 1943 r. sekcja OS z Wilgi zagroziła poniesieniem konsekwencji dwóm  kochankom niemieckim zamieszkałym w  Sobieniach Biskupich i Radwankowie.

25 lutego 1944 r. zginął komendant rejonu Wacław Rybarczyk podczas pościgu za trzema uzbrojonymi  bandytami z Natolina, którzy przyszli rabować mieszkańców Powiśla. Tego dnia obrabowali Stanisława Gozdalika na Wiciu i Wacława Gozdalika w Zakrzewiu. Na pomoc rabowanym przybyli Wacław Rybarczyk, Arkadiusz Baczyński i Gerard Gontarz. Nastąpił ostrzał bandytów, którzy zaczęli uciekać w kierunku Celejowa. W wyniku wymiany ognia  dwóch bandytów zostało ciężko rannych, a trzeci lekko.  Gdy Rybarczyk dobiegł do leżącego w bruździe rannego bandyty (udający poległego) ten odwrócił się i  strzelił z pistoletu zabijając go. Ranny bandyta próbował uciekać lecz został zatrzymany przez Andrzeja Ciarę, który przekazał go policjantom na posterunku w Wildze. Zmarłych bandytów pochowano w Celejowie, lecz na drugi dzień ciała zabrała rodzina.

Pogrzeb komendanta rejonu Wilga Wacława Rybarczyka był bardzo uroczysty. Wzięli w nim udział licznie bechowcy i ludność cywilna z rejonów Wilga i Sobienie Jeziory. Pochowano go na cmentarzu w Mariańskim Porzeczu. Po śmierci Rybarczyka komendantem rejonu został Wacław Piesiewicz ps. „Burza” z Wicia, zastępcą Gerard Gontarz ps. „Stróż” (do końca okupacji) z Kępy Celejowskiej, a członkami Arkadiusz Baczyński z Kępy Celejowskiej i Franciszek Frieda z Podola Nowego.

Przez cały okres okupacji w BCh z rejonu Wilga nie odnotowano żadnych wpadek czy wsyp. Były jednak donosy na żołnierzy BCh, jak wspomniany wcześniej donos na Rozumów, Lempkowskiego i Rękawka. Sygitowicz na podstawie relacji byłych bechowców podaje, że „w 1943 r. zatrzymani zostali przez żandarmerię garwolińską kol. Baczyński Feliks i Radzik Franciszek i osadzeni w areszcie na podstawie oskarżenia o działalność ludowo komunistyczną spowodowaną przez miejscową jednostkę N.S.Z.”.  Aresztowani po dwu tygodniach śledztwa zostali zwolnieni dzięki Alfredzie Piloch pracującej w powiatowej żandarmerii, a pochodzącej z Wicia.

Innym razem żandarmeria zatrzymała czterech żołnierzy BCh: Jana Gozdalika, Wacława Knotka, Władysława Majewskiego i Stanisława Sternę. Zatrzymani zostali osadzeni na Pawiaku. Jan Gozdalik z Wilgi Łaki i Stanisław Sterna z Podola zostali rozstrzelani 30 listopada 1942 r. Dwaj pozostali po kilku miesiącach zostali zwolnieni. Przyczyna aresztowania jest nieustalona, lecz mógł być to również donos.

30 listopada 1943 r. żandarmi otoczyli wieś Cyganówkę. Niemcy przyszli do gospodarstwa Pawła Kondeja. Żandarmi szukali broni w domu i torturowali gospodarza. Pobitego Jana Kondeja i sąsiada Władysława Sabałę żandarmi zabrali do Garwolina. Za synem Janem  pojechał ojciec Paweł, który również został uwięziony w Garwolinie. 5 grudnia 1943 r. w wyniku tortur Jan Kondej umarł w więzieniu. Dwóch pozostałych Niemcy rozstrzelali 14 grudnia 1943 r. w Warszawie.

12 lutego 1944 r. w Trzciance zostali rozstrzelani przez Niemców: Stanisław Zawada, Antoni Płukarski, jego syn Aleksander, Jan Czapliński, Stanisław Cichecki.

17 listopada 1944 r. został aresztowany przez NKWD żołnierz BCh Leon Bujalski, pochodził z wysiedlonych z kutnowskiego i w czasie okupacji mieszkał w Kępie Celejowskiej. W łagrze sowieckim 270 (Baranowicze) przebywał do 3 marca 1946 r. W listopadzie 1944 r. NKWD aresztowało Piotra Budytę zamieszkałego w Niecieczy. Z łagru do domu powrócił po dwóch latach z nabytą przewlekłą chorobą.

24 stycznia 1947 r. został uprowadzony z domu i zastrzelony były komendant rejonu Wilga Wacław Piesiewicz (zdjęcie obok). O skrytobójstwo podejrzewa się pracowników Urzędu Bezpieczeństwa lub członków bandy rabunkowej.

 

 

 

Z rejonu Wilgi oddali życie żołnierze BCh:

Stanisław Zawada z Cyganówki

Stanisław Sterna z Podola

Antoni Płukarski z Trzcianki

Władysław Sabała z Cyganówki

Jan Gozdalik z Wilgi Łąki

Gruda z wysiedlonych

Arkadiusz Baczyński z Kępy Celejowskiej

Wacław Piesiewicz z Wicia

Franciszek Soszka z Wicia

Wacław Rybarczyk z Wicia

 

W końcowej fazie okupacji Komenda Obwodu Garwolin wykonując rozkazy Komendy Głównej BCh rozpoczęła przygotowania do akcji scaleniowej z AK. Do składu Komendy Obwodu powołano oficera rezerwy Stefana Waneckiego, który został komendantem wyznaczonych plutonów do scalenia. Szybkie opanowanie terenu obwodu przez wojska radzieckie i utworzenie frontu na Wiśle stało się powodem jak pisze Władysław Bąbik, że nie było sensu tworzenia frontu przez akcję „Burza” na tyłach wosk sowieckich”. Tak więc na terenie Obwodu Garwolin nie doszło do akcji scaleniowej. W rejonie Wilga w ramach akcji „Burza” doszło jednak połączenia oddziałów BCh i AK. Zbiórka oddziałów nastąpiła 27 lipca 1944 r. w lesie Krasowiczowym pod Wolą Celejowską. Połączone oddziały wzięły udział w ostrzeliwaniu przeprawiających się Niemców przez Wisłę pod Sambodziem.

Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego podjęło decyzję o ujawnieniu BCh z dniem 2 IV 1945 r., jednak uwięzienie przez NKWD szesnastu działaczy polskiego państwa podziemnego uniemożliwiło jej wykonanie (proces szesnastu) w tym terminie. Formalne rozwiązanie organizacji nastąpiło we wrześniu 1945 r.

Zorganizowanie silnego podziemia zbrojnego na terenie podobwodu północno-wschodniego było możliwe dzięki istniejącym przed wojną kołom ZMW  RP „Wici”. Koła ZMW z gmin Sobienie Jeziory, Warszawice i Wilga tworzyły sąsiedzki związek „Powiśle”. W skład zarządu wchodzili: Józef Lempkowski, Stanisław Bąbik z Dziecinowa, Stanisław Niziołek z Warszawic, Stanisław Płaczek z Dziecinowa, Wacław Rybarczyk z Wicia i Józef Rozum z Wysoczyna.

Czyn zbrojny Batalionów Chłopskich i działalność Ruchu Ludowego podczas okupacji nie był eksponowany w czasach PRL-u, jak i obecnie. Mimo to wspólnym działaniem środowiska kombatanckiego i działaczy ludowych wiele zostało zrobione żeby pamięć o tych którzy bronili i żywili istniała.

W lipcu 1992 r.  na zjeździe założycielskim w Garwolinie podjęto uchwałę powołującą oddział Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy „Batalionów Chłopskich” i ufundowanie sztandaru, który został poświęcony w roku 1997 r. w Miętnem. 10 września 2000 r. poświęcony został sztandar rejonów Sobienie Jeziory, Warszawice i Wilga przez proboszcza parafii Sobienie Jeziory ks. Karwowskiego.  1 czerwca 2001 r. Szkole Podstawowej w Siedzowie nadano imię „Batalionów Chłopskich”.

Działalność BCh upamiętniają tablice i kamienie w Warszawicach, Sobieniach Jeziorach. Na terenie gminy Wilga nie było dotychczas takiej pamiątki. Z mojej inicjatywy i przy wsparciu finansowym grup producenckich (z Powiśla) został postawiony kamień upamiętniający poległych, pomordowanych i represjonowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich i działaczy Ruchu Ludowego.  Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie kamienia odbyło się 26 października 2014 r. w Mariańskim Porzeczu.

Do BCh należeli:

Piesiewicz Wacław – Wicie Wschodnie

Jedynak Stanisław – Wicie Wschodnie

Piesiewicz Józef ps. „Karaś” – Wicie

Kondej Władysław – Mariańskie Porzecze

Dziedzic Jan – Goźlin (z wysiedlonych)

Kłos Edward – Goźlin

 

 

 Bibliografia

 

Literatura i źródła drukowane

Garwolin i okolice,(red. Ewa Markowska) [w:] Zbigniew Gnat – Wieteska, Garwolin w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1980.

Rocznik Dziejów Ruchu Ludowego Nr 13 [w:] Marian Turek, Bataliony Chłopskie w powiecie garwolińskim, Warszawa 1971.

Jerzy Tucholski, Cichociemni, Warszawa 1985

Kazimierz Przybysz, Konspiracyjny Ruch Ludowy na Mazowszu 1939 1945,LSW, Warszawa 1977.

Tadeusz Piesio, Historia Ruchu Ludowego w powiecie garwolińskim 1864-1949, Warszawa 2001.

Tadeusz Piesio, Konspiracyjny Ruch Ludowy w powiecie garwolińskim 1939-1945, Warszawa 1999.

Zbigniew Gnat-Wieteska, Armia Krajowa obwód „Gołąb” – Garwolin, Pruszków 1997.

Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Seria „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej”: tom1, 2012.

Wspomnienia i relacje

Archiwum Zakładowe Historii Ruchu Ludowego, Hieronim Ligocki, BCh Okręg II Warszawski.

Archiwum Zakładowe Historii Ruchu Ludowego, Piotr Sygitowicz, Relacje i wspomnienia.

Władysław Bąbik, Wspomnienia, Dziecinów 2010

[1] Ignacy Przybylski, Wspomnienia z lat 1939 – 1944 r. s.69. http://garwolin.org/archiwa/11677, z 18-03-2018.

Dodaj komentarz